Glasramen Machelen

Verhaallijnen - Verhaalvormen

De historische glasramen uit het transept en de zijkapellen van de Sint-Gertrudis kerk in Machelen werden gedemonteerd in 1949 nadat ze zware schade opliepen tijdens de tweede wereldoorlog. Ze werden in juten zakken en houten kisten opgeborgen. In de jaren negentig van de vorige eeuw werden de panelen voor het eerst bestudeerd met het oog op restauratie.

In april 2001 slaagde de kunsthistorica Aletta Rambaut samen met Liwien Lamboo erin om na intens gepuzzel de positie van de resterende scherven volledig in kaart te brengen. Jammer genoeg was de schade aan de historische glasramen aanzienlijk. Ze stelden vast dat er niet alleen veel onderdelen ontbraken, maar ook dat in de loop der jaren het merendeel van de hoofden uit het zuidelijke transeptraam waren verdwenen samen met de volledige Petrus figuur.

In 2010 werd de opdracht voor de restauratie van de historische glasramen toegewezen aan architect Gisèle Gantois. Voornamelijk bij de figuratieve glasramen in noord- en zuidtransept ontbraken echter zoveel stukken dat het geen optie was om de lacunes te reconstrueren aangezien er geen bruikbare tekeningen of fotografische opnames bestonden van deze ramen. Bovendien was het belangrijk een duidelijk onderscheid te behouden tussen de oorspronkelijke stukken en het nieuwe gedeelte. De glasramen van de hand van het atelier Comère-Capronier waren van een dusdanige kwaliteit dat zelfs zonder de hoofdjes en ondanks de talrijke lacunes, de expressie van de figuren duidelijk bleef in hun houding, hun handen, de plooien in hun kleed, mede ondersteund door de loodlijnen.

Met dit idee schakelde zij beeldend kunstenaar Peter Schoutsen in om samen tot een inhoudelijk en realiseerbaar concept te komen.

Het Concept

Glasramen hebben een boodschap. Het licht dat binnenvalt door het uitgebreide kleurenpallet mystificeert de kerkruimte. Kijk je naar dit licht dan zie je een Bijbelse figuur of een Bijbelse vertelling figuratief afgebeeld met de bijhorende symbolen en kleuren. Deze afbeeldingen zijn gerelateerd aan de tijd waarin de glasramen gemaakt zijn en volgen niet de stijlkenmerken van de periode waarin de figuur leefde of waarin de gebeurtenis zich afspeelde.

De kunstenaar koos er voor om met karakters, eerder dan met de reconstructie van de figuren te werken. Bij de verschillende taferelen werd niet enkel de uitgebeelde boodschap vertaald maar werden er eveneens nieuwe betekenislagen toe gevoegd door middel van Bijbelse verhalen die gelinkt zijn aan de originele afbeelding. De teksten worden achter de voorstellingen geplaatst waarop ze gebaseerd zijn, tevens treden ze op als drager om de nog aanwezige historische glasscherven na restauratie op hun originele plaats te houden en om de ontbrekende glasscherven en panelen in te vullen. Fragmenten van de teksten worden zichtbaar en zetten de toeschouwer enerzijds aan tot de ontleding van de voorstelling, die uit de houding en de compositie van de verschillende figuren spreekt, anderzijds worden gerelateerde verhaallijnen uitgezet.

Sommige teksten zijn leesbaar vanuit het interieur dankzij het binnenvallende zonlicht, andere teksten zijn enkel leesbaar vanaf het exterieur wanneer 's avonds het kunstlicht in de kerk de glasramen doet oplichten. De kleuren van de letters en nieuwe achtergronden zijn gebaseerd op de inhoudelijk christelijke kleuren symboliek en afgestemd op de reeds gebruikte kleuren van de overgebleven glasstukken.

Transeptraam Noord (Atelier Comère-Capronier, 1907)

Het noordelijke transeptraam (evangeliekant) verbeeldt hoe de zussen Maria en Marta de voeten van Jezus wassen. Rambaud en Lamboo verwezen in hun studie uit 2001 naar Machelaar Edmond Panneels, doctor in de geschiedenis en geestelijke die een hoofdstuk wijdde in zijn boek De Sint Gertrudiskerk te Machelen aan het iconografische programma van de glasramen. Hij beschreef het noordelijke transeptraam Christus bij Maria en Martha als volgt: 'We zien Martha bekommerd met het tijdelijke, n.l. het uiterlijk goed onthaal van den Goddelijken Meester. Daartegen zien we Maria, haar zuster, in aanbiddende bewondering aan de voeten van den Zaligmaker. Onderaan lezen we volgende zinsnede uit het Evangelie van S. Lucas "Optimam partem elegit", d.i. Maria heeft het beste deel gekozen.' (Panneels, E. , 1946. De Sint Gertrudiskerk te Machelen, pp 24-25)

De rode tekst op de nieuwe glasdelen is het tekstfragment: 'Maria zalft Jezus'. Dit is de slottekst van hoofdstuk 11 uit het evangelie volgens Johannes. In deze tekst willen de Farizeeën Jezus arresteren. Rood staat voor redding en het offer. De teksten worden uitgewerkt op blauw glas. Blauw is de kleur van de goddelijkheid, oneindigheid, onschuld: de kleur van de hemel, kleur van trouw.

De nieuw ingevoegde groene tekst is het tekstfragment: 'De dood van Lazarus'. In deze tekst vragen Maria en Martha aan Jezus de zieke Lazarus te helpen. Lazarus wordt door Jezus uit de dood opgewekt. Groen is de kleur van de hoop.